مراحل عرق گیری از گیاهان
نیاز یک عامل محرک برای انسان است تا بتواند دست به کشفیات و ابتکارات جدید بزند. داشتن سلامتی و حفظ آن از اهیمت بالایی برای تک تک نفرات می باشد و انسان همیشه در پی یافتن مواد غذایی یا خوراکی است که بدن او را در مقابل عوامل مضر و خطرناک محافظت نماید. یا اینکه وقتی دچار بیماری شود در رفع آن مثمر ثمر باشد. گرفتن و استخراج عصاره و اسانس گیاهان به عنوان دارو و مواد نوشیدنی مفید از گذشته های بسیار دور مورد توجه بوده است. و یکی از راه های رایج و معمولی تهیه دارو و دمنوش های مختلف بوده است. در این مقاله به بررسی مراحل عرق گیری می‌پردازیم.
کشور ما ایران با مساحت وسیع و داشتن شرایط اقلیمی خاص دارای تنوع گیاهی بسیار بالایی است. تعداد این گیاهان به قدری زیاد است که فعلا تعداد 2300 نوع آن شناخته شده برای گرفتن عرق و عصاره می‌باشد. هر منطقه این کشور بزرگ دارای دسته‌ای خاص از گیاهان بوده و در آن منطقه برای عرقگیری رشد می‌کند. به عنوان نمونه گلاب گیری خاص شهرستان کاشان، بیدمشک و نسترن در استان فارس و آویشن، بابونه و عرق نعناع در خراسان جنوبی و عرق بادرنجبویه، کاسنی و بومادوران است.
عرق گیری گیاهان در گذشته
مراحل عرق گیری در زمان های گذشته استفاده از دو عدد دیگ در اندازه بزرگ و کوچک بوده که دیگ کوچک بعد از بارگیری دیگ بزرگ بوسیله گیاه مورد نظر داخل آن قرار می گرفت سپس داخل دیگ بزرگ را آب اضافه نموده درب دیگ را با یک تشتی که حالت معقر داشته می بستند. داخل این تشت را پر از آب خنک نموده و شروع به حرارت دادن دیگ می‌نمودند.
زمانی که دیگ به جوش آمده و بخار تولید می‌شد، این بخار شامل عصاره و اسانس گیاه بوده است. بخار گرم با برخورد به تشت آب خنک، سرد شده تبدیل به مایع می‌گردید که این مایع در داخل دیگ کوچک گردآوردی می‌شد. این عملیات پایه ساخت دستگاه های صنعتی برای عرق گیری از انواع گیاهان بوده است. امروزه برای عرقگیری می‌توان از عرق گیر های کارگاهی و یا عرق گیر های صنعتی هیمورا استفاده کرد.
مراحل کلی روش عرق گیری از گیاهان در صنعت
در صنایع تولیدی عرقیات گیاهی از روش های مختلف برای گرفتن عطر و اسانس گیاهان استفاده می‌شود اما اساس کار همه این دستگاه ها منطبق با فرآیند تقطیر می‌باشد. فرآیند تقطیر دارای سه نوع بوده که هر سه این روش ها موجب تخریب دیواره سلول های گیاهی شده و باعث آزاد شدن اسانس و عطر آنها می‌گردد. روش های تقطیر عبارتند از:
- روش تقطیر با استفاده از آب
- روش تقطیر با استفاده از بخار
- روش تقطیر با استفاده از آب و بخار
برای بدست آوردن یک عرق با کیفیت باید مراحل عرق گیری را به ترتیب انجام داده و مواردی را نیز رعایت نمود. اولین کار تهیه گیاه مورد نظر می‌باشد. تهیه گیاه از مزارع کشت و کشاورزان انجام می‌گیرد. اما چنانچه برخی گیاهان به شکل خودرو باشند باید آن را از مراکز جمع آوری این گیاهان تهیه نمود. در مقیاس صنعتی چون مقادیر زیادی از گیاه مورد نیاز برای عرقگیری می‌باشد لذا دست اندرکاران این صنعت منابع خاص خود را برای تهیه مواد اولیه دارند.
گیاه تهیه شده از منابع معتبر همیشه به همراه مقادیری گیاهان دیگر و گاها خرده های چوب و خارو خاشاک بوده که قبل از انجام عمل عرقی گیری باید پاک و جداسازی این مواد انجام گیرد. زیرا وجود هرگونه مواد جانبی علاوه بر افت کیفیت عرق استحصالی گشته و همچنین امکان آلودگی در عرق را بوجود می‌آورد.
ادامه مراحل عرق گیری
وقتی گیاه به شکل خالص و بدون هر گونه مواد اضافی آماده شد. مرحله شستشو و تمیزکاری آن از گرد و خاک یا احتمالا خاک که موقع برداشت گیاه روی آن مانده باشد انجام می‌گیرد. خصوصا گیاهانی که برای عرق گیری از ریشه آنها استفاده می‌گردد عمل شستشو باید با دقت بیشتری صورت گیرد.
یکی دیگر از مراحل عرق گیری بارگیری گیاه می‌باشد. در این مرحله مخزن دستگاه عرق گیری را تمیز کاری نمود و گیاه آماده عرق گیری را در مخزن آن بارگیری می‌کنیم. بعد از پرنمودن یک سوم کل حجم مخزن، به میزان لازم آب به مخزن اضافه نموده درب آن را می‌بندیم. این میزان پرنمودن مخزن به این دلیل است که فضای کافی برای بخارات تولید شده وجود داشته و بخارات بتوانند از مخزن خارج شوند. البته یادآوری این نکته اهمیت دارد که چنانچه دستگاه تقطیر ما با بخار کار می‌کند نیازی به افزودن آب نمی‌باشد.
بخارات داغ خارج از مخزن عرقگیر که حاوی اسانس و عصاره گیاه می‌باشد وارد دستگاه خنک کننده یا کندانسور می‌گردد. این دستگاه بسته به نوع انتخاب آن می‌تواند از گاز فریون که یک مبرد گازی بوده یا آب خنک برای سیستم سرمایشی استفاده نماید. بخارات خنک شده تبدیل به عرق یا مایع گشته و وارد مخزن ذخیره سازی عرق می‌شوند.
بخش آخر از مراحل عرق گیری که مهمترین آن نیز می‌باشد بخش بسته بندی و نگهداری عرقیات گیاهی است. برای نگهداری عرقیات گیاهی باید از ظروف مناسب که می‌تواند ظروف شیشه ای یا پلاستیکی باکیفیت باشد استفاده می‌گردد. یک عرق با کیفیت و خوب دارای رنگی شفاف و بدون هر گونه ماده اضافی می‌باشد. عرقیات گیاهی باید بو و طعم مناسب همان گیاه استحصالی خود را بدهند.
ممنون از مطالب خوبتون بسیار کاربردی بود.